Siyah Siyah, Beyaz Beyaz Olmadığında / Kahraman Çayırlı
Fatma Aliye’nin Udi romanında müzik hususunda çok yetenekli bir kız çocuğu olan Bedia ile tanışırız. Ailesine dahil oluruz, detaylı psikolojik çerçeveleri çizilir. Aldığı eğitimle hayatında nasıl başkalaştığını okuruz. Şartlar değiştikçe, güçleştikçe udu Bedia’nın can yoldaşı olur. Mekanlar, insanlar, şartlar değişir ancak Bedia ve udu arasındaki bağ neredeyse hiç kopmaz. Aşk ve ihanet Bedia’nın hayatını komple değiştirecektir.
Fatma Aliye’nin Udi romanındaki en mühim noktanın -kitabın girişinde Senem Timuroğlu’nun Sunuş kısmında da sözünü ettiği üzere- romanın baş karakteri Bedia ile Helula’nın karşılaşmaları olduğunu düşünüyorum. Kısacık uzunluğuna (roman net olarak 94 sayfa) rağmen roman esnasında bu iki karakterin dönüşümünü, karşılıklı etkileşimlerini, birbirlerini dönüştürmelerini de okuyoruz. Bu şu açıdan da çok önemli. Genellikle herhangi bir romanda şöyle olurdu: Bedia her açıdan olumlanır, bembeyaz bir karakter olarak tasvir edilir; romanda yaşanan her kötülüğün günahı Helula’ya yüklenir, Helula neredeyse hiç konuşturulmaz, diğer roman karakterleriyle herhangi bir temasa, iletişime geçmeden simsiyah bırakılırdı. 1899 yılında İkdam gazetesinde tefrika edilen, akabinde İkdam Matbaası’nda kitap olarak yayımlanan, 1900 yılında Fransızcaya çevrilen (Senem Timuroğlu, kitabın Sunuş kısmı, v) Udi, Helula’ya da söz hakkı tanıdığı için; iki önemli karakterin kendi dünyalarını birbirlerine açabildikleri, kendilerini ifade edebildikleri için çok önemli. Kurgu karakterlerde siyah ve beyaz karakterler oluşturmak çok daha kolay olsa da gerçek hayatta olduğu üzere gri karakterler daha gerçekçi, daha olası.
Udi özellikle başlangıç kısımlarında bir yandan da musiki aletlerinin, enstrümanlarının tarihlerine dair enteresan bilgilerle dolu. Kadın karakter Bedia’nın kendi emeğiyle ayakta kalması, geçinmesi, evini geçindirmesi çok mühim. Ve elbette Fatma Aliye’nin bir diğer romanı olan Refet’ten de söz etmeliyiz. Türk Edebiyatı’nın ilk kadın öğretmen başkarakterinin yer aldığı Refet’te Türkçenin ilk kadın romancısı Fatma Aliye’nin kaleminden çocukluktan genç kadınlığa, tek sermayesi aklı olan yoksul bir kızın öğretmen okulundan mezun olarak tek başına ayakları üzerinde durma hikâyesini okuruz.
Udi
Fatma Aliye
Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
Hazırlayan: Senem Timuroğlu
Roman / 112 sayfa
